Είναι σκληρό ξύλο με μικρή συσταλτικότητα, έχει σχετικά λίγα νερά και δεν παραμορφώνεται μετά την ξήρανση. Είναι αρκετά ελαστικό αλλά ραγίζει εύκολα. Η κατεργασία του είναι δύσκολη, αλλά γίνεται πιο εύκολα από ότι περίμενε κανείς λόγω της σκληρότητας του. Είναι απρόσβλητο από τα έντομα και τους μύκητες και είναι ανθεκτικό και μέσα στο νερό. Αυτό το ξύλο είναι δυστυχώς πολύ περισσότερο δυσεύρετο απ’ ότι ήταν στο παρελθόν, γιατί τις τελευταίες δεκαετίες προστατεύεται νομοθετικά από συνθήκες προστασίας σπάνιας χλωρίδας (CITES).

Απαγορεύεται η κοπή του και τα ελάχιστα κομμάτια που κυκλοφορούν στον εμπόριο, αναγκαστικά είναι οικονομικά δυσπρόσιτα συνοδευόμενα από πιστοποιητικά προέλευσης, τα οποία εγγυώνται ότι υλοτομήθηκαν πριν την απαγόρευση. Άλλη πηγή είναι η λαθροϋλοτόμηση όπου και πάλι φαντάζεται κανείς την οικονομική αξία, ενός απαγορευμένου και σπάνιου είδους.

Ωστόσο ο ήχος της Jacaranda είναι αξεπέραστος και αποτελεί την πρώτη επιλογή, υπό την έννοια του ότι το ξύλο αυτό όπως και άλλοι βραζιλιάνικοι παλίσανδροι δίνει λαμπερά και σαφή πρίμα, όπως λέμε πρακτικά, δηλαδή ευνοεί την σαφήνεια και την γλυκύτητα των υψίσυχνων περιοχών του οργάνου, χωρίς να υστερεί καθόλου στις βαθιές- μπάσες περιοχές.

Άλλωστε αποτελεί και την πρώτη επιλογή για τις καλύτερες κλασσικές κιθάρες, που είναι όργανα με πολύ ευρύτερες συχνοτικές ανάγκες. Όργανα από Jacaranda κατασκευάζονται μόνο κατόπιν παραγγελίας και υπάρχει δυνατότητα για αυστηρά περιορισμένο αριθμό. Το ελάχιστο τέτοιο υλικό που διαθέτουμε προέρχεται από νόμιμη πολύ παλαιά υλοτόμηση του 1947 και διαθέτουμε πιστοποιητικό CITES που βεβαιώνει για την αυθεντικότητα του είδους και τη χρονολογία κοπής.

Στις μέρες μας όταν μιλάμε για παλίσανδρο εννοούμε σχεδόν πάντα τον ινδικό, γιατί είναι ο μόνος ο οποίος κυκλοφορεί έστω και με κάποιους περιορισμούς στο εμπόριο, αν και από 1/1/2017 μπήκε και αυτό σε καθεστώς προστασίας (CITES).

Έχει χρώμα από ανοιχτό καφέ έως και σκούρες καφέ χρωματικές ποιότητες, οι οποίες δίνουν ένα ευχάριστο κατά την γνώμη μας, αισθητικό αποτέλεσμα στο όργανο. Η δυνατότητα λύγισης σε όλους τους παλίσανδρους, η ιδιοσυχνότητα τους και όπως είδαμε τα ειδικά τους βάρη και η σκληρότητα είναι κατάλληλα για την ανάκλαση της διαταραχής του καπακιού και γι’ αυτό έχει δείξει η εμπειρίας πώς παράγουν πολύ εύηχα αντηχεία. Αυτό συμβαίνει είτε στη κατασκευή της κιθάρας, όπου σχεδόν αποκλειστικά χρησιμοποιείται ο παλίσανδρος, είτε στην κατασκευή του μπουζουκιού όπως έχουμε διαπιστώσει.

Άλλο είδος μετά την Jacaranda θα μπορούσε κανείς να πει ότι είναι το Pernambuco, το οποίο έχει ευχάριστο κεραμιδί έως πορτοκαλί χρώμα. Πρόκειται για ένα ξύλο εξαιρετικά ακριβό, του οποίου πολύ πρόσφατα και αυτού η κοπή και η εμπορία του απαγορεύτηκε (νομίζω το 2005). Για το υλικό αυτό έχουμε από προσωπική εμπειρία διαπιστώσει πως υπερτερεί πολύ από τα άλλα είδη διαθέσιμου παλίσανδρου. Υπάρχει δυνατότητα μόνο για περιορισμένο αριθμός οργάνων.

Ένα άλλο ξύλο που προτείνει η παλιά παράδοση είναι η μουριά. Το ξύλο της έχει μεγάλη φυσική διάρκεια. Είναι κατάλληλο για κάμψη με άτμιση και δουλεύεται καλά. Έχει βάρος 550-700 kg/m3. Θεωρούμε πως η μουριά είναι πολύ καλύτερο, ξύλο από την καρυδιά. Δίνει ένα ζεστό λαϊκό χρώμα. Συνήθως χρησιμοποιείται για την κατασκευή σκαφτών οργάνων μικρότερου όγκου, όπως για μπαγλαμάδες και τζουράδες. Ωστόσο, χρησιμοποιείται και κομμένη κατάλληλα για σκάφος με δούγες με καλά αποτελέσματα.

Αυτό το ξύλο είναι επίσης γνωστό με άλλα ονόματα όπως Amazique ή Amazoue, Μοζαμβίκη και Shedua. Το ξύλο προέρχεται από ένα μεσαίο έως μικρό μέγεθος δέντρο, το οποίο είναι αυτοφυές στην τροπική Δυτική Αφρική. Πρόκειται για εξωτικό είδος σκληρού ξύλου που ανήκει στο γένος Guibourtia. Άλλα είδη που περιλαμβάνονται σε αυτό το γένος περιλαμβάνουν τα Tiete και Bubinga rosewood.

H καρδιά του Ovangkol εμφανίζεται συχνά με ποικίλο σχεδιασμό - χρωματισμό που κυμαίνεται από κιτρινωπό έως κοκκινωπό-καφέ. Έχει επίσης πιο σκούρες ρίγες, σκούρου καφέ και γκρι χρώματος. Το σομφό είναι λευκό και απαλό, μερικές φορές κιτρινωπό ή γκριζωπό, ωστόσο αποφεύγεται η χρήση του. Η υφή του ξύλου είναι μεσαίας πυκνότητος, ενώ χαρακτηρίζεται ως διασπορόπορο. Έχει ελκυστικούς κυματισμούς και “μουαρέ” στους διακτυλίους ανάπτυξης τις περισσότερες φορές, γεγονός που κάνει το ξύλο να φαίνεται ιδιαίτερα ελκυστικό. Χρησιμοποιείται συχνά για την παραγωγή ακουστικών οργάνων.

Το ξύλο προσφέρει μεγάλη δυνατότητα επεξεργασίας. Αυτό καθιστά δυνατή την κατασκευή ιδιαίτερα ελκυστικών οργάνων τόσο στην όψη όπως και στον ήχο.

Το κελεμπέκι ή σφενδάμι ευδοκιμεί στην κεντρική Ευρώπη, από τα Βαλκάνια ως τις υποαλπικές περιοχές. Έχει χρώμα υπόλευκο ως ελαφρά κίτρινο. Έχει μέτρια ελαστικότητα και δουλεύεται εύκολα και καθαρά. Είναι πολύ ευαίσθητο στους μύκητες (ιδίως σε μύκητες αποχρωματισμού) και προσβάλλεται από έντομα. Εμφανίζεται ανά περιοχές με πολύ διαφορετικό ειδικό βάρος και σκληρότητα. Άλλωστε η παράδοση των ηχείων των τοξωτών, της οικογένειας του βιολιού, θέλει τα όργανα αυτά να κατασκευάζονται από κελεμπέκι. Η ευρεία γκάμα των τεχνικών του ιδιοτήτων μας δίνει την δυνατότητα της επιλογής του κατάλληλου κομματιού και της επιλογής της σκληρότητας που θα διαλέξουμε για το ηχείο μας, έτσι ώστε να συνδυαστεί όσο το δυνατόν πιο αρμονικά με το καπάκι για την παραγωγή του καλύτερου αποτελέσματος.

Το κελεμπέκι επίσης παρουσιάζει ενίοτε κάποια αισθητικά χαρακτηριστικά, όπως είναι η στικτή του μορφή, το bird’s eye, μάτια πουλιού δηλαδή, το οποίο είναι σκληρό και έχει μια ευχάριστη αισθητική ιδιομορφία. Άλλη ιδιομορφία είναι οι κυματισμοί που παρουσιάζονται ενίοτε στη σάρκα του ξύλου flame maple (μουαρέ). Αυτές οι φυσικές αισθητικές παραξενιές του ξύλου δεν έχουν καμία επίδραση στον ήχο, απλώς αισθητικά μας βοηθούν να κάνουμε περισσότερο αποδεκτό το αποτέλεσμα του οργάνου.

Φύεται σε όλη την Ευρώπη και στην Μικρά Ασία και στην Ελλάδα υπάρχει παντού. Το ξύλο της είναι μέτρια σκληρό, ελαστικό και παρουσιάζει καλή αντοχή στην σχίση και στην κρούση. Έχει μέτριο βάρος (600-750 Kg/m3) και είναι ένα ξύλο με πολύ λίγα νερά, γι’ αυτό δουλεύεται πολύ καλά. Παρουσιάζει ανοιχτό χρυσοκαστανό ή λευκωπό χρώμα. Έχει μέτρια αντοχή στους μύκητες και στα έντομα ενώ ξηραίνεται εύκολα, αλλά μάλλον αργά, στον αέρα, χωρίς να προκύπτουν σφάλματα στο ξύλο.

Τα περισσότερα μπουζούκια έχουν κατασκευαστεί από καρυδιά, είτε άβαφη, είτε βαμμένη μαύρη. Η άβαφη καρυδιά κυριαρχούσε στα προπολεμικά και στα αμέσως μετά τον πόλεμο χρόνια, ενώ η βαμμένη κυριάρχησε μετά κυρίως από τη δεκαετία του ‘50. Το ξύλο αυτό, λόγω των ιδιοτήτων του, δίνει ένα ηχητικό αποτέλεσμα που έχει χαρακτηρίσει το μπουζούκι. Η γνώμη μας για τους λόγους που έκαναν τους οργανοποιούς όλα αυτά τα χρόνια να εμμένουν στην καρυδιά, είναι γιατί πράγματι είναι από τα πιο καλά αυτόχθονα είδη. Όμως η πρόσβαση της παλιότερης Ελλάδας στην εμπορία καλύτερων και σπάνιων υλικών ήταν πολύ περιορισμένη. Ακόμα και η οικονομική δυνατότητα του μουσικού της εποχής, ήταν κι αυτή τόσο περιορισμένη που ένας παλίσσανδρος ή ένας έβενος, για παράδειγμα, θα ανέβαζε σε απαγορευτικά ύψη το κόστος ενός οργάνου. Στοίχιζε δηλαδή πολύ περισσότερο απ’ ότι να χρησιμοποιήσει μια καρυδιά που τη βρίσκει κανείς εύκολα σε ένα ελληνικό χωριό.

Είναι αρκετά διαδεδομένη η εντύπωση πως η καρυδιά είναι το καταλληλότερο ξύλο για μπουζούκι επειδή με το υλικό αυτό έχουν φτιαχτεί εξαιρετικά όργανα. Το επιχείρημα πως επειδή έχει δώσει πολλά σπουδαία όργανα είναι και το ιδεώδες ξύλο, κατά τη γνώμη μας, δεν ευσταθεί κι αυτό διότι στην καρυδιά έχουν δοθεί τόσες ευκαιρίες να κάνει όργανα όσες σε κανένα άλλο υλικό. Ακόμη και σήμερα, η συντριπτική πλειοψηφία των μπουζουκιών κατασκευάζονται απ’ αυτό το ξύλο. Ίσως μόνο ένα ή δυο στα δέκα να κατασκευάζονται από τις συνολικά όλες τις υπόλοιπες επιλογές. Γι’ αυτό και είχε πολύ περισσότερες ευκαιρίες να ταυτίσει το ηχόχρωμά της με τον ήχο του μπουζουκιού. Ωστόσο αν κάποια καρυδιά είναι αποδεκτή, είναι μάλλον η άβαφη παρά η βαμμένη μαύρη. Η μαύρη καρυδιά προέρχεται από την άβαφη αφού έχει δεχθεί μαύρη χρωστική μέσα σε όξινο περιβάλλον και σε θερμοκρασία βρασμού, κάτι που αλλοιώνει δραματικά την κυτταρική δομή του ξύλου. Έτσι έχουμε ένα επιρρεπές σε σπάσιμο ηχείο και πρακτικά ένα «νεκρό» ξύλο μετά την απομάκρυνση του από το καλούπι.

Μια επιπλέον δυνατότητα που διαθέτουμε είναι ο συνδυασμός δύο ειδών ξύλου. Θα έχουμε συναντήσει όργανα των οποίων το σκάφος είναι φτιαγμένο από δούγες δύο ειδών ξύλου διατεταγμένες εναλλάξ (συνήθως κελεμπέκι με κάποιο σκούρο ξύλο) και εμφανίζουν «ριγέ όψη». Στην περίπτωση που επιλέξουμε τη συνεργασία δύο ξύλων, πρέπει εκτός από την αισθητική να λάβουμε υπόψη μας και την ηχητική σημασία της επιλογής μας, εφόσον η επίδραση του σκάφους στον ήχο θα είναι ανάλογη των υλικών που επιλέξαμε.